Odpowiedzi na to kiedy czyn stanowi wykroczenie, a kiedy nie stanowi, szukać należy w szczególności w ustawie Kodeks wykroczeń. Nie jest to jednak jedyna ustawa, która o tym stanowi, a stosowne przepisy umieszczone zostały przez ustawodawcę w wielu różnych aktach prawnych.
Po pierwsze wskazać należy czym jest wykroczenie. Jak wskazuje Kodeks wykroczeń „odpowiedzialności za wykroczenie podlega ten tylko, kto popełnia czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5000 złotych lub nagany”.
Powyższe oznacza, że aby mówić o odpowiedzialności za wykroczenie musimy mieć łącznie do czynienia, co do zasady, z:
- czynem (czynem może być przy tym nie tylko działanie, ale także zaniechanie),
- popełnionym przez osobę fizyczną (odpowiedzialności wykroczeniowej nie ponoszą tym samym osoby prawne, co nie znaczy, że nie mogą one ponosić odpowiedzialności karnej jako takiej),
- społecznie szkodliwym (społeczna szkodliwość nie została ustawowo zdefiniowana, co oznacza duży zakres uznaniowości w jej stwierdzeniu. Wykazanie braku społecznej szkodliwości skutkować powinno uznaniem braku bezprawności czynu),
- zabronionym przez ustawę (znamiona czynu powinny być tym samym określone przez ustawę, przy czym ich doprecyzowanie – jak wskazuje część orzeczeń – może zostać zawarte także w przepisach rozporządzenia),
- obowiązującą (ustawą) w czasie popełnienia czynu (czyli sprawca nie może zostać pociągnięty do odpowiedzialności jeśli w czasie popełnienia czynu nie był on zabroniony. Co więcej jeśli w chwili orzekania obowiązuje już inny przepis sankcjonujący dany czyn, stosuje się ustawę względniejszą dla sprawcy),
- zagrożonym karą aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5000 złotych lub nagany.
Ocena, że nie zaistniał którykolwiek z wyżej wymienionych elementów oznaczać może, że wykroczenie nie zaistniało.
Dodatkowo nie popełnia wykroczenia sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu. Wina nie została przy tym także zdefiniowana przez ustawodawcę, co uniemożliwia wskazanie zamkniętego katalogu przesłanek zaistnienia winy. Ważne jest jednak to, że wykroczenie można popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie, choć niektóre przepisy przewidują odpowiedzialność tylko za wykroczenia umyślne.
Do innych przesłanek, które mają znaczenie przy ocenie czy zaistniało wykroczenie należą w szczególności:
- miejsce popełnienia czynu (odpowiedzialność za wykroczenie popełnione za granicą zachodzi tylko wtedy, gdy przepis szczególny taką odpowiedzialność przewiduje),
- usprawiedliwiona nieświadomość co do tego, że czyn był zabroniony,
- wiek sprawcy (na zasadach określonych w Kodeksie wykroczeń odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu lat 17),
- obrona konieczna (nie popełnia wykroczenia, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem),
- stan wyższej konieczności (nie popełnia wykroczenia, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone nie przedstawia wartości oczywiście większej niż dobro ratowane. Zasady tej jednak nie stosuje się, gdy sprawca poświęca dobro, które ma szczególny obowiązek chronić nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste),
- niepoczytalność sprawcy (nie popełnia wykroczenia, kto, z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem. Zasady tej nie stosuje się przy tym, gdy sprawca wykroczenia wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł przewidzieć).
Źródło:
Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 2151 z późn. zm.), https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20220002151
__________________
Niniejsza publikacja nie stanowi porady prawnej, ani opinii prawnej i posiada jedynie charakter poglądowy autorów publikacji.